Atopowe zapalenie skóry: 5 najważniejszych zasad pielęgnacji skóry atopowej

Atopowe Zapalenie Skóry to choroba skóry o charakterze przewlekłym i nawrotowym, która ma podłoże genetyczne, ale na objawy i przebieg mają wpływ także czynniki środowiskowe oraz zaburzenia immunologiczne. Zbadano, że w krajach uprzemysłowionych na AZS choruje od 15 do 30% dzieci i od 2 do 10% dorosłych. Niemal połowa przypadków zachorowań ma początek w pierwszych 6 miesiącach życia, ale może występować też jej późna postać w wieku dorosłym1. Jak rozpoznać AZS, jakie daje objawy oraz jak powinna wyglądać pielęgnacja tak wrażliwej skóry?

Rozpoznawanie i pielęgnacja skóry atopowej

Podstawą rozpoznania AZS są wyniki badań laboratoryjnych oraz oznaczenie poziomu IgE (cIgE) w surowicy. Okazuje się, że u 80% osób cierpiących na Atopowe Zapalenie Skóry jest on podwyższony. Jego poziom zależy m.in. od czasu ekspozycji na czynniki alergizujące oraz ich ilości. Istotne są także objawy AZS, które są określone przez kryteria według Hanifina i Rajki. Do tzw. kryteriów większych należy przede wszystkim świąd o charakterystycznej morfologii i umiejscowieniu zmian oraz przewlekłym, nawrotowym charakterze. Występuje on u każdego pacjenta. Atopia pojawia się u pacjenta lub w wywiadzie rodzinnym.

Do kryteriów mniejszych można zaliczyć:

• suchość skóry,
• skłonność do nawracających zakażeń skórnych,
• tzw. rybia łuska,
• rogowacenie przymieszkowe,
• nawracające zapalenie spojówek,
• zacienie wokół oczu,
• zaćma,
• stożek rogówki,
• objaw Denniego i Morgana (fałd oczny),
• nieswoisty wyprysk dłoni lub stóp oraz sutków,
• łupież biały,
• rumień twarzy,
• dodatnie wyniki punktowych testów skórnych,
• zwiększone stężenie IgE (atopia),
• wczesny wiek wystąpienia zmian,
• nawracające zakażenia skóry,
• zapalenie czerwieni warg,
• biały dermografizm,
• przedni fałd szyjny,
• świąd skóry po spoceniu,
• nietolerancja pokarmowa,
• nietolerancja wełny,
• zaostrzenie objawów po stresie,
• podkreślenie mieszków włosowych².

Aby rozpoznać Atopowe Zapalenie Skóry, należy potwierdzić 3-4 kryteria większe i przynajmniej 3 kryteria mniejsze. Objawy i umiejscowienie zmian zależy od fazy choroby. AZS może dotykać już małych dzieci, u których zauważa się przede wszystkim suchość i szorstkość skóry, a następnie rumień i łuszczenie w obrębie twarzy. Następnie tego typu dolegliwości zaczynają obejmować szyję i tułów, a do symptomów dochodzi świąd i swędzenie. Może on się pojawić już u niemowląt między 6 a 8. tygodniem życia. U dzieci starszych (już od około 1. roku życia) zauważa się już zmiany skórne pod kolanami, w zgięciach łokciowych, nadgarstkowych, skokowych oraz w okolicy fałdu szyjnego.

Jak wyglądają objawy AZS u dorosłych? Skóra jest grubsza, zmiany są rozsiane na całym ciele, pojawia się też wyprysk i lichenizacja³ (przewlekłe stany zapalne, które prowadzą do wzmożonego pogrubienia i szorstkości).

Jakie są właściwie przyczyny i czynniki ryzyka zachorowalności na Atopowe Zapalenie Skóry? AZS jest chorobą genetyczną o złożonej postaci. Jest związana z genami kodującymi białka strukturalne naskórka i nabłonków oraz kodującymi główne elementy układu immunologicznego⁴. Zależy też od czynników środowiskowych, które nazywane są wyzwalającymi. Należą do nich:

• alergeny: pochodzenia zwierzęcego (np. sierść), bakteryjnego,
• alergeny pokarmowe (mleko krowie, jaja kurze, ryby),
• roztocza kurzu domowego,
• pyłki roślin;
• warunki klimatyczne;
• zanieczyszczenie środowiska;
• czynniki psychosomatyczne (stres);
• zmiany hormonalne (ciąża, menopauza, menstruacja)⁵;
• niska wilgotność powietrza;
• używanie tzw. twardej wody;
• alergeny pochodzenia grzybiczego⁶.

Zauważono, ze liczba przypadków AZS ciągle rośnie i może być związana z postępem cywilizacyjnym, który wzmaga obecność coraz większej ilości różnorodnych alergenów. Przykładem może być np. rosnące zanieczyszczenie powietrza czy nowe substancje uczulające, które mogą być dodawane do żywności.

Istotne są czynniki immunologiczne i nieimmunologiczne, ale pełnia przyczyn AZS nie została jeszcze do końca zbadana.

Przy objawach AZS szczególnie ważne jest leczenie (objawowe, miejscowe i wzmacniające uszkodzone warstwy naskórka oraz fototerapia), ale też odpowiednia pielęgnacja skóry wrażliwej, podatnej na pojawianie się stanów zapalnych oraz różnego rodzaju zmian. Jakie są podstawowe zasady dbania o nią przy Atopowym Zapaleniu Skóry?

Zasada 1: Delikatne oczyszczanie w pielęgnacji skóry atopowej

Pielęgnacja skóry z AZS skupia się przede wszystkim na łagodzeniu objawów i kojeniu zmian. Dlatego tak ważna będzie delikatność oraz dobór odpowiednich składników aktywnych, które będą wspierać naturalną barierę ochronną, a nie dodatkowo podrażniać. Pierwszą zasadą rutyny pielęgnacyjnej przy Atopowym Zapaleniu Skóry jest łagodne oczyszczanie z wykorzystaniem technik mycia przyjaznych dla podrażnionej skóry. Należy zdecydowanie zrezygnować z silnych detergentów oraz mydła, które może wysuszać oraz zawiera silne środki myjące.

Co stosować w zamian? Najlepszy będzie oczyszczający żel do mycia przeznaczony do skóry z AZS, np. CeraVe. Jego formuła oparta jest na nawilżającym kwasie hialuronowym oraz odbudowujących ceramidach i niacynamidzie, który bardzo delikatnie złuszcza. Jeśli skóra jest bardzo przesuszona, warto zastosować emoilienty, czyli substancje natłuszczające i do mycia użyć pieniącego olejku nawilżającego CeraVe lub nawilżającej emulsji do mycia CeraVe.

Jakie są prawidłowe techniki oczyszczania skóry przy pomocy takiego kojącego, lekko pieniącego się żelu lub olejku? Należy pamiętać, aby używać wyłącznie letniej wody. Zbyt zimna i za gorąca może podrażnić delikatną skórę. Kąpiele nie powinny być też zbyt długie. Najlepiej, aby trwały około 5 minut. Po myciu skóry nie można mocno pocierać, ale lekko osuszyć. Na jeszcze wilgotną skórę należy nałożyć kosmetyk z emolientem – taki zabieg wzmocni jego działanie, ponieważ w tym momencie zawartość wody w skórze jest największa. Warto też pamiętać o zasadach higieny: nakładać wszystkie kosmetyki na oczyszczoną skórę umytymi rękami i dbać o to, by nie przenosić bakterii z miejsca na miejsce lub do opakowania produktu.

Zasada 2: Nawilżanie skóry z AZS

Wspomnieliśmy już o roli emolientów w pielęgnacji skóry skłonnej do atopii. Będą miały one ogromne znaczenie również w kolejnym etapie codziennej rutyny. Oczyszczona skóra potrzebuje odpowiedniego nawilżenia i zabezpieczenia przed utratą wody. Warto wiedzieć, jakie rodzaje emolientów wybrać w przypadku AZS. Wyróżnić można te pochodzenia naturalnego oraz syntetyczne, a w szczegółowym rozróżnieniu wyodrębnia się aż 6 ich typów:

• oleje mineralne, węglowodory,
• estry proste i złożone,
• alkohole tłuszczowe,
• naturalne i syntetyczne węglowodory, do których należą m.in. skwaleny,
• naturalne i syntetyczne trój glicerydy (np. oliwa z oliwek),
• naturalne i syntetyczne kwasy tłuszczowe⁷.

Do skóry z AZS najlepiej stosować kosmetyki z emolientami o działaniu nawilżającym (np. gliceryna), okluzyjnym (wazelina, parafina, oleje mineralne) oraz odbudowującym i uszczelniającym barierę hydrolipidową (np. ceramidy). Powinny być przebadane dermatologicznie, niekomedogenne, niezawierające substancji alergizujących (hipoalergiczne). Warunki te spełnia krem na Atopowe Zapalenie Skóry – nawilżający krem do twarzy CeraVe z kwasem hialuronowym, ceramidami i niacynamidem. Jak go stosować? Ważne, aby nakładać go po każdej kąpieli i myciu twarzy. Zazwyczaj stosuje się emolienty 2-3 razy dziennie na skórę, która nie jest dotknięta stanem zapalnym (wtedy należy zastosować środek przeciwzapalny).

Badania wykazały, że regularne stosowanie kosmetyków z emolientami do skóry z AZS znacznie poprawia jej wygląd, strukturę naturalnej bariery ochronnej, poziom nawilżenia tak, że nawet o połowę zmniejsza się konieczność stosowania leków glikokortykosteroidowych⁸.

Zasada 3: Unikanie czynników wyzwalających AZS

Jak już wspomnieliśmy: znaczenie dla nasilenia objawów Atopowego Zapalenia Skóry mają czynniki wyzwalające. Mogą to być powszechne alergeny pochodzenia zwierzęcego czy roślinnego, kurz, ale też warunki klimatyczne, zanieczyszczenie środowiska, narażenie na stres oraz dieta. Uczulać może np. mleko krowie, jaja kurze czy ryby. Ponadto u chorych na AZS zauważalna jest nietolerancja na wełnę, która może wzmagać świąd i podrażniać skórę.

Zasada 3. wiąże się więc ze zmianą stylu życia i unikaniem wymienionych czynników wyzwalających. Konieczna może być zmiana diety i ograniczenie składników, które wywołują reakcje alergiczne. Ponadto należy zadbać o odpowiedni porządek oraz higienę: roztocza kurzu domowego mogą wzmagać AZS, a bakterie stany zapalne. Konieczne będzie częste mycie rąk i niedotykanie twarzy oraz części ciała objętych zmianami. Należy o tym pamiętać także podczas zabiegów pielęgnacyjnych.

Objawy AZS mogą się nasilić w chwilach zdenerwowania. Stres to jeden z czynników wyzwalających, dlatego warto zadbać o zredukowanie jego poziomu poprzez szukanie metod wyciszających i uspokajających. Może to być sport, joga, medytacja, spacery na świeżym powietrzu, odpowiednia higiena snu oraz wprowadzenie rutyny dnia codziennego.

Dowiedz się więcej o wyzwalaczach skóry atopowej>>

Zasada 4: Leczenie atopowego zapalenia skóry – współpraca z dermatologiem

Odpowiednia pielęgnacja przy Atopowym Zapaleniu Skóry musi być połączona z leczeniem farmakologicznym. Chorzy powinni pozostawać pod kontrolą lekarza. Kiedy kosmetyki do skóry atopowej staną się niewystarczające, a objawy nie będą ustępować, warto rozważyć terapię lekową. Polega ona na leczeniu objawowym, łagodzeniu stanów zapalnych i wzmacnianiu uszkodzonej struktury skóry. Dobór konkretnych leków czy kuracji zależy od wieku osoby dotkniętej AZS oraz objawów. Może opierać się na:

• steroidowych lekach przeciwzapalnych (glikokortykosteroidy),
• inhibitorach kalcyneuryny,
• lekach immunosupresyjnych – Takrolimus, Pimekrolimus
• lekach przeciwhistaminowych,
• fototerapii,
• preparatach z kwasem y-linolenowym⁹.

Zasada 5: Zdrowy styl życia i dieta wspierająca skórę z AZS

Naukowcy od lat badają wpływ diety i składników uznawanych za alergizujące w żywności na AZS. W 1999 roku powstała lista pokarmów najsilniej uczulających, którą po kilkunastu latach uzupełniono. Według Komisji Kodeksu Żywnościowego (Codex Alimentarius Commission) są to:

• białka jaj kurzych,
• skorupiaki,
• białko mleka krowiego,
• mięczaki,
• ryby,
• orzechy arachidowe,
• orzechy,
• soja,
• pszenica,
• sezam,
• mięso,
• seler,
• dwutlenek siarki,
• gorczyca,
• łubin.

Dietetycy podkreślają jednak, że na każdego inny składnik może działać alergizująco. Przestrzegają też przed dietą eliminacyjną, która jest wdrażana bez kontroli lekarskiej¹⁰. Może ona nie przynosić rezultatów, a doprowadzić do niedoborów. Warto jednak obserwować swoje reakcje na jedzenie i wykluczyć jeden do kilku składników, które nasilają objawy oraz postawić na zbilansowaną dietę. To z czego powinno się zrezygnować, to dodatki do żywności.

Zauważono też pozytywne działanie niektórych składników, np. kwasu y-linolenowego (jeden z Omega 6), którego znaleźć można np. w czarnych porzeczkach, wiesiołku, ogóreczniku. Dla dzieci szczególne znaczenie ma skład mikrobioty jelitowej, na który wpływ ma m.in. sposób porodu i karmienie piersią. Leczenie może wspomagać także późniejsza suplementacja probiotykami¹¹.

Lekarze, naukowcy i badacze nadal starają się poznać przyczyny tak złożonego schorzenia, jakim jest Atopowe Zapalenie Skóry oraz odnaleźć skuteczne metody leczenia oprócz tych, które działają miejscowo i łagodząco na objawy. Dotychczasowe wyniki analiz pokazują jednak, że wpływ na komfort życia i stan skóry osób dorosłych i dzieci z AZS ma odpowiednia higiena i pielęgnacja oparta na składnikach nawilżających, odbudowujących i emolientach, prawidłowa dieta (będąca wynikiem indywidualnych obserwacji oraz konsultacji z dietetykiem), zmiana stylu życia, redukcja stresu i eliminacja innych czynników wyzwalających oraz ewentualna farmakoterapia i fototerapia. Warto więc podejść kompleksowo do tego problemu i zadbać o wrażliwą skórę oraz swój dobrostan.

1 https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/634/original/17-30.pdf?1481034030

2 https://www.mp.pl/pytania/pediatria/table/025_1512

3 Na podstawie: https://www.czytelniamedyczna.pl/6225,atopowe-zapalenie-sklry-patomechanizm-diagnostyka-postpowanie-lecznicze-profila.html.

4 https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/634/original/17-30.pdf?1481034030

5 https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/11-2009/08%20%20AZS.pdf

6 https://nowagenetyka.pl/atopowe-zapalenie-skory-przyczyny-objawy-diagnostyka/#%3E%3Ca%3E%3C/a%3EJak%20radzi%C4%87%20sobie%20z%20atopowym%20zapaleniem%20sk%C3%B3ry?%3C/

7 https://pielegnacja.hellozdrowie.pl/emolienty-co-to-za-substancje-rodzaje-i-zastosowanie/#rodzaje-emolientow

8 https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/11-2009/08%20%20AZS.pdf.

9 https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/11-2009/08%20%20AZS.pdf

10 https://dietetycy.org.pl/dieta-przy-atopowym-zapaleniu-skory-azs/

11 Tamże.

Artykuł sponsorowany.

Daria Malczewska

Jestem wolną kobietą, która kocha pisać o naszych sprawach. Witaj na moim blogu!